Unsa ang corona ug unsa akong mabuhat ni-ani?

Ang Coronavirus o corona kay usa ka gamay na kagaw (gamay kaayo para makita sa atong mga mata) na mukalat ug makatakod sa mga tawo. Ang Corona adunay mga simtomas sama sa uga nga ubo, kalisod sa ginhawa, hilanat ug sakit sa kalawasan. Kasagarang maapektohan sa Corona ang respiratory system. Maski ang kasagarang impeksyon dili ingon ka-grabe, mamahimo kining rason sa pulmonya (usa ka grabe nga impeksyon sa baga) ug mahimong makamatay sa mga grabe na kaso.

Bisag kinsa pwede magka-Corona. Ang mga katigulangan ug ang mga tawo nga adunay mga sakit-sakit sama sa sakit sa baga, kanser o diabetes, adunay dako nga risgo nga makasinati ug grabe nga epekto.

Ang Corona mutakod gikan sa tawo nga nataptan paagi sa mga tulo kon sila mu-ginhawa, mubahing o moatsi sa mga tawo, mga gamit o pagkaon. Makasulod kini sa lawas paagi sa baba, ilong, ug mata. Kon kini makasulod sa lawas, magsugod kini ug padagahan ug mukalat kini sa ubang parte sa lawas. Ang Corona mabuhi sa lawas hangtod sa 14 ka adlaw ayha pa mugawas ang mga simtomas. Maong ang usa ka tawo pwede magka-Corona na dili makahibalo unya mapasa sa uban.

Dili kini mapatay sa mga antibiotic o mga tambal sa balay. Malikayan lamang kini paagi sa pag-likay ug contact ug kanunay nga paghugas sa kamot.

Aron malikayan ang impeksyon, hugasan ang mga kamot gamit ang sabon ug tubig. Buhata kini bisan walay makita nga hugaw sa kamot. Hugasan ug maayo sa nag-agas na tubig sulod sa 20 ka segundo gamit ang sabon, siguradua na maapil ang ilawom sa mga kuko ug matabunan ang tibuok kamot ug ang pulso. Ang pangppanghugas sa kamot gamit ang sabon ug tubig makapatay sa kagaw na mahimong anaa sa mga kamot. Kanunay manghugas sa kamot sa wala pa, sa panahon ug pagkahuman sa pag-andam sa pagkaon, pag-gamit sa banyo, sa dili pa mukaon, sa pag-atiman sa nasakit, human sa pagdumala sa mga hayop o sa ilang mga basura, paghuman ug ubo, atsi o paghuyop sa ilong.

Likayan ang paghikap sa mga mata, ilong ug baba samtang wala pa nahugasan ang mga kamot. Ang kamot maka-hikap ug klase-klasing mga butang ug possibleng makakuha sa kagaw. Kon makakuha na sa kagaw paagi sa kamot, pwede kini mabalhin gikan sa kamot padulong sa mga mata, ilong ug baba. Gikan didto, ang kagaw makasulod sa lawas ug makasakit.

Para malikayan ang Corona, ang pinaka-epektibong pamaagi ang paglikay sa pisikal na contact sa ubang tawo. Ang Corona ug ubang mga kagaw kay mapasa sa pagpakyas mga kamot (handshake), paghuman paghikap sa mga mata, ilong ug baba. Maong kon makigkita sa mga higala, ginadili ang pakigpakyas ug kamot, gakus o halok. Imbis, mas mamaayo na mangumusta paagi sa pag-kaway sa kamot o sa pag-yuko. Kon ikaw nakasinati ug Corona sa inyong palibot, mas maayo nga mupuyo na lang sa balay ug paglikay sa pakigsinati sa ubang tawo.

Pagpuyo sa balay kon ikaw nakabati pa, maskina ug dili grabe nga simtomas, sa labad sa ulo ug sip-on. Kon ikaw nagsige ug pang-atsi, adunay gahi nga ubo, pagkalisod ug ginhawa ug hilanat, pangayo dayon ug tabang-medikal kay kini mamahimong tungod sa impeksyon sa respiratory sytem o ubang malala na kondisyon.

Ang sayop na mga pagtuo ug mga chismis mahitungod sa Corona mamahimong delikado ug makapatay ug tawo. Pananglit niini ang pag-inom ug mga sangkap sama sa bleach o alcohol, delikado hinuon kini imbis maka likay sa Corona. Bisan ug ang impormasyon nga imong nadawat gikan sa mga higala o suod nga mga paryente mahimong dili husto ug tinuod. Pagsunud lamang sa tukmang tambag sa publiko gikan sa imong lokal nga awtoridad sa panglawas.

Makaapil ka sa pagsugpo niinning Corona sa pagkalyap niining mensahe. Mamahimong ihatag kini nga mensahe sa imong mga higala ug mga paryente labing maayo kung ipaagi sa WhatsApp.

Kining teksto gihatag gikan sa Audiopedia. Ang Audiopedia ay usa ka proyekto para madunggan ang mga kaalam bahin sa panglawas. Para mahibal-an ang mga dugang pa nga impormasyon, mamahimong muadto sa www.audiopedia.org