Ano ang corona at ano ang pwede kong gawin?

Ang coronavirus o corona ay isang maliit na mikrobyo (napakaliit na di kayang makita ng mata lang) na kumakalat at nagiging sanhi ng sakit ng mga tao. Ang corona ay nagdudulot ng mga sintomas parehas sa trangkaso tulad ng tuyong ubo, hirap sa paghinga, lagnat, at sakit ng katawan. Ang baga ang karaniwang naapektuhan sa corona. Habang ang karamihang impeksyon ay hindi delikado, maaari pa rin itong maging sanhi ng pulmonya (isang seryosong impeksyon sa baga) at maaaring ikamatay kung ito'y lumubha.

Kahit sino ang maaaring makakuha ng corona. Ang mga matatanda at mga taong may mga sakit na, katulad ng mga may sakit sa baga, cancer o diyabetis, ay mas nahaharap sa panganib na magkaroon ng mas malalang sintomas.

Naikakalat ang corona mula sa taong may corona na sa pamamagitan ng mga patak galing sa laway, ubo, o pagbahing sa mga tao, mga nahahawakang bagay, o sa pagkain. Pumapasok ito sa bunganga, ilong, at mata. Pag nakapasok na sa katawan, magsisimula na itong dumami at kumalat sa ibang parte. Ang corona ay kayang mabuhay sa loob ng katawan ng hanggang 14 na araw bago magsimulang magpakita ng mga sintomas ng sakit. Kaya pwedeng may corona na ang isang tao kahit hindi niya pa ito alam, at kaya niyang mahawaan ng virus ang iba.

Ang corona ay hindi kayang patayin ng antibiotics o mga gamot gawa sa bahay. Ang corona ay pwede lang maiwasan sa pamamagitan ng pag-iwas sa mga may corona at sa paghugas lagi ng kamay.

Para maiwasang maimpeksyon, maghugas ng kamay gamit ang sabon at tubig. Gawin ito kahit hindi marumi ang mga kamay. Maghugas sa dumadaloy na tubig sa tagal na 20 segundo, kasama ang ilalim ng kuko, ang buong kamay at pupulsuhan. Sa paghuhugas gamit ng sabon at tubig, pinapatay nito ang mga viruses na maaaring nasa iyong kamay. Laging maghugas ng kamay bago, habang at pagkatapos maghanda ng pagkain, pagkatapos gumamit ng kubeta, bago kumain, pagnag-aalaga ng may sakit, pagkatapos mag-alaga ng mga hayop o maglinis ng dumi ng hayop, at pagkatapos umubo, bumahing, o magpunas ng ilong.

Iwasang hawakan ang iyong mga mata, ilong at bibig pag hindi pa nakahugas ng kamay. Maraming nahahawakang bagay na maaaring may viruses ang iyong kamay. Pag ito kay kumapit sa iyong kamay, pwede itong mailipat sa iyong mata, ilong o bibig. Mula doon, ang virus ay maaaring makapasok sa iyong katawan at ikaw ay magkasakit.

Importanteng iwasan makihalubilo sa kahit sinong may lagnat, ubo at iba pang sakit sa baga. Kapag uubo or babahing, laging takpan ang bibig at ilong gamit ang iyong siko o tisyu. Agad itapon ang tisyu. Huwag din dumura kahit saan.

Panatilihin ang 1 metro (3 feet) distansya sa mga taong umuubo o bumabahing. Iwasan makihalubilo sa kahit sinomang may lagnat at ubo.

Kung kinakailangan mag-alaga ng taong may lagnat, ubo o hirap sa paghinga, wag kalimutang magsuot ng proteksiyong mask at laging sanaying malinis ang kamay.

Para maiwasan ang corona, mas mainam na umiwas sa pisikal na pakikisalamuha sa iba. Ang corona at ibang viruses ay naipapasa sa pakikipagkamay, na mamaya ay iyong ihahawak sa iyong mata, ilong at bibig. Kaya kung makikipagkita sa ibang tao, huwag makipagkamayan, yakap, beso-beso o halik. Sa halip, batiin sila sa pamamagitan ng kaway, pagtango, o pagyuko. Kung sa tingin mo may corona sa iyong lugar, manatili lang sa iyong bahay at iwasan makihalubilo sa iba.

Manatili sa bahay pag ikaw ay may nararamdamang sakit hanggang ikaw ay magaling, kahit pa hindi malala ang sintomas tulad ng sakit ng ulo at sipon. Kung ikaw ay bumabahing, may tuyong ubo, hirap sa paghinga at lagnat, humingi ng tulong medikal agad dahil baka ito ay dahil sa impeksyon sa baga o ibang seryosong karamdaman.

Ang mga maling paniniwala at hakahaka tungkol sa corona ay maaaring mapanganib at maaring maging sanhi ng kamatayan sa iba. Halimbawa, ang pag-inom ng bleach (pampaputi) o alkohol ay makakasama sa iyo sa halip na pigilan ang corona. Kahit ang mga impormasyong galing sa iyong mga kaibigan at kapamilya ay maaaring mali at mapanganib. Sundin lamang ang tumpak o tamang payong pangkalusugan mula sa iyong lokal na awtoridad.

Maaari kang makatulong na labanan ang corona sa pamamagitan ng pagkalat ng mensaheng ito. Mangyaring ibahagi ito sa iyong mga kaibigan at kapamilya, mas makabubuti kung gamit ang mga messaging service katulad ng WhatsApp.

Ang nilalamang ito ay ibinigay ng Audiopedia, isang pandaigdigang proyekto upang marinig ang kaalaman sa kalusugan. Magpabasa pa sa www.audiopedia.org