Ano an corona ngan ano an akon mabubuhat parte hini?

An coronavirus o corona kay usa nga guti-ay na kagaw (sobra ka guti-ay nga di nimo ini makikita hit imo la mata) nga pwede kumalat ngan makahatag hin sakit ha katawhan. It corona nakaka hatag hin sintomas na baga han trangkaso parehas hin ubo na waray plema, pagkuri han pagginhawa, hiranat, ngan pagsakit hin kalawasan. An respiratory sytem an pinaka naapektohan han corona. Bisan diri duro ka delikado an kadamuan na impeksyon na dara hini, pwede ini makahatag hin pulmonya (usa ka seryoso nga impeksyon ha baga) kun diin pwede makamatay ha mga grabe na kaso.

Bisan hino pwede matapunan han corona. An kalagsan nga mga tawo nga daan mayda iba nga inaabat ha lawas, parehas han mga sakit ha baga, cancer or diabetes, amo an naatubang han hataas na risgo na maka abat hin grabe na epekto hini.

Diri napapatay an corona han antibiotics or mga bulong na binalay. An corona malilikayan la ha paagi han pag iwas hini ngan pirmi hunaw hin mga kamot.

Para diri matapnan, hugasi an imo kamot gamit han sabon ngan tubig. Buhata ini bisan waray ka hugaw na nakikita ha imo mga kamot. Upaya pag hugas gamit it naawas na tubig ha sulod han 20 segundos ngan sabon, siguraduha nga nakuskus an likod han kulo pati an bug-os nga kamot api an pulsohan. Dako iton nabubulig han pag hugas hin kamot gamit an sabon ngan tubig para mamatay an mga kagaw na posible ada ha imo kamot. Paghugas hin kamot antes, samtang ngan kahuman mo mag andam hin pagkaon, kahuman pag gamit ha kubeta, antes kumaon, kun nagbabantay hin may sakit, ngan kahuman magkapot han mga hayop o hugaw han mga hayop, ngan pagkatapos umubo, humatsing, o magpisnga.

Likayi an pagkapot ha imo mga mata, irong ngan baba kun waray kapa makag hunaw. Damo la it nakakaptan hit aton mga kamot kun diin pwede makakuha hin kagaw. Pag an kamot magkakagaw, pwede ini mabalhin ngada ha imo mata, irong ngan baba. Dida makakasulod an kagaw ha imo lawas kun diin pwede ka magkasakit.

Importante nga maglikay ha mga tawo na mayda hiranat ngan ubo o anu pa man na problema ha baga. Pag na-ubo o hatsing, takpi pirmi imo baba ngan irong gamit an sulod han imo siko o tissue. Ilabay dayon an imo ginamit na tissue. Ayaw pag lura ha publiko.

Pag mintenar hin 1 ka metro (3 feet) nga distansya tikang ha bisan hino nga na ubo o hatsing. Ayaw pagharani ha mga tawo na mayda hiranat ngan ubo.

Kun kinahanglan mo magbantay hin tawo na may hiranat, ubo ngan pagkukuri han pag ginhawa, ayaw kalimot pag sul-ot han protective mask o mask na tela, ngan labaw ha tanan, kalimpyohan ha kamot.

Para malikayan an corona, pinakamasayon an paglikay na pisikal ha iba na tawo. An corona ngan iba pa na kagaw napapasa ha iba paagi han pag lamano ngan pagkapot ha imo mata, irong ngan baba. Amo nga likayi la anay an pag lamano, pag hangkop o pag harok. Pag babay, tangdo o pag bow nala anay. Kun ha imo pag abat mayda na corona ha iyo lugar, ayaw la anay pag gawas ha iyo balay ngan likayi it pag atubang ha mga tawo.

Ayaw pag ginawas kun malain it imo pamati, bisan pa diri duro iton sintomas na imo gin aabat sama han sakit ha ulo ngan guti nga sip-on, ngada hit mag-upay na imo inaabat. Kun sige imo hatsing, mayda ka ubo na uga, nagkukuri pag ginhawa ngan may hiranat, pagpakonsulta diretso kay bangin ini impeksyon na ha baga or iba pa na seryoso na sakit.

Delikado geap iton pagtuo ha diri sakto na tinuuhan ngan chismis parte han corona kun diin pwede ini makamatay. Example hini iton pag inom hin mga kimikal sama han bleach o alcohol na pwede lugod maka daot ha imo imbes na buligan ka. Danay gihap diri sakto iton impormasyon na tikang ha imo kasangkayan ngan mga paraptod kun diin pwede maging delikado. Adto la sunod ha mga pulong tikang ha mga opisyales han local health.

Malalabanan mo it corona paagi han pagpakalat hini na mensahe. Alayon pag pakalat hini na impormasyon ha imo kasangkayan ngan pamilya, gamit an mga messaging apps parehas han WhatsApp.

Ini nga pulong tikang ha Audiopedia, usa ka proyekto-global para himuon nga mapamarati an kaaraman na panlawas. Admi an iba pa ha www.audiopedia.org